منطقه حفاظت شده کوهستان خامی، با مساحت حدود ۲۵٬۶۷۱ هکتار مابین شهرستان گچساران و شهرستان باشت در استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده‌ است. این منطقه کوهستانی در سال ۱۳۸۰ به عنوان منطقه حفاظت شده مورد حفاظت قرار گرفت. کوه خامی پوشیده از درخت بلوط به شکل جنگل‌های تنک می‌باشد.بلوط، زال زالک، بادام وحشی ، ارس از مهمترین پوشش گیاهی و جنگلی مناطق حفاظت شده کوه خامی است. پلنگ، خرس، کفتار، روباه، جوجه تیغی، کل بز، کبک ، تیهو و گراز از مهمترین گونه‌های حیات وحش این منطقه است.
بلندترین قله كوه خامی ، "کل ول" با ارتفاع حدود ۳۲۰۰ متر است و این کوهستان حدود ۱۰ قله بیش از سه هزار متری دارد.
كوه خامی دارای طبیعتی بكر، زنده و اقلیم معتدل كوهستانی است.
این كوه از معدود مناطق كوهستانی ایران است كه چون نقاشی چیره دست تمام زیبایی های طبیعی چون جنگل، چشمه ، آبشارها، علفزارها ،گیاهان معطر، رودخانه ها و حیات وحش را در خود جای داده است. این همه زیبایی ما را بر آن داشت همچون سال ۱۴۰۲ بار دیگر پا به طبیعت بکر این منطقه بگذاریم. طبق برنامه ریزی انجام شده روز چهارشنبه ۸ فروردین ۱۴۰۳ ساعت سه صبح با یک دستگاه ماشین سواری شخصی شهرکرد را به مقصد روستای گناوه لری ترک کردیم. گناوه روستایی زیبا در ۲۰ کیلومتری شمال گچساران واقع است. وجود کوه‌های سربرافراشته خامی و کنار و که‌کوه و کوه پهزمون و کوه کله‌کارد نیز به نوبهٔ خود جذابیت دوچندانی به این روستا بخشیده‌ است.این روستا یکی از قدیمی ترین روستاهای استان کهگیلویه و بویراحمد بشمار می رود.قدمت آن حدود ۲۷۰۰ سال برآورد شده است. ساعت ۱۰:۱۵ به روستا رسیدیم و پس از پارک کردن ماشین کنار خانه یکی از اهالی روستا و آماده شدن همنوردان ساعت ۱۰:۳۰ کوهپیمایی خود را آغاز کردیم. مسیر را به سمت شمال شرق پیش رفتیم که جاده‌ای ماشین رو بود و تا حدود ۶ کیلومتر را می شود با ماشین ادامه داد. طبیعت زیبای منطقه و هوای معتدل بهاری بسیار روح نواز بود. در طول مسیر یکی از لوله های آب روستا سوراخ شده بود و ما از فرصت استفاده کرده و از آب آن برداشته و نهار را در کنار آن میل کردیم. بعد از آن چشمه ای در مسیر در روز اول پیدا نکردیم. دره ای را به سمت شمال غرب ادامه دادیم و پس از پیمایش حدود ده کیلومتر ساعت ۱۵ به علت کم خوابی شب گذشته ، خستگی و ناهموار بودن مسیر پیش رو ، تصمیم به اتراق در محل مناسبی گرفتیم. شب نسبتاً سردی را سپری کردیم. که با توجه به ماهیت منطقه کوهستانی دور از انتظار نبود.
صبح روز پنج شنبه پس از بیدار شدن و جمع آوری چادر و وسایل ساعت ۶:۳۵ کوهپیمایی را از سر گرفتیم. مسیر دارای پاکوب مشخص ، همراه با سنگچین های منظم بود که تا گردنه به ارتفاع حدود ۲۲۰۰ متر ادامه داشت. کمی قبل از گردنه چشمه های آب جاری شده بودند که بسیار آب آن ها گوارا و خنک بود. پس از پیمودن شیب تند گردنه عمده مسیر به صورت سراشیب بود که تا روستای مارین ادامه پیدا می کرد. مسیر بعد از گردنه پر از چشمه های آب بود که رودخانه ای وسط دره "مریز" تشکیل داده بودند. در مسیر سنگچین های نامنظمی وجود داشت که بالعکس آن سوی گردنه ، گمراه کننده بودند و باید با دقت زیاد پاکوب مناسب را تشخیص داد. که همین امر باعث گمراهی هم نوردان شد و قسمتی از مسیر را جدا شده و به دنبال سنگچین ها مسیر اشتباه را انتخاب کردند. پس از جدایی موقت دوباره بهم پیوستیم. ادامه مسیر را همچنان به سمت شمال غرب پیش رفتیم. به دفعات به این سو و آن سوی رودخانه رفت و آمد می کردیم که در قسمتی از مسیر به یک گراز وحشی همراه با بچه‌هایش در ۵۰ متری خود برخورد کردیم که در بین بوته ها و درختان در حال تغذیه بودند که وجود ما باعث برهم خوردن آرامش آن ها شد و با صداهای عجیب به ما هشدار می‌داد. با احتیاط از آن جا فاصله گرفته و مسیر را ادامه دادیم. از اواسط دره پاکوب مسیر مشخص تر می شد و سبزی و طراوت طبیعت منطقه در حال فزونی بود و ما از هر لحظه از تماشای آن لذت می بردیم. آب رودخانه کم کم فرو می‌نشست و دسترسی ما به آب تمیز محدود می شد. از دره قلات عبور کرده و حدود ساعت ۱۵ به باغات روستای مارین رسیده در آن جا یکی از اهالی منطقه را ملاقات کردیم که اطلاعات مفیدی از منطقه و مسیر به ما داد. مسیر را در بستر رودخانه ای که از بین باغات انار و لیمو و انگور گذر می کرد ادامه دادیم. برای آسان تر شدن پیمایش کفش ها را درآورده و صندل و دمپایی ها را پوشیدیم. بعد از حدود ۴۰ دقیقه پیمایش به آبشاری برخوردیم که حدود دو متر ارتفاع و حجم زیاد آب با جریان هیدرولیک خطرناک داشت که در مورد آن به ما هشدار داده بودند. مسیری باریک سمت راست تنگه وجود داشت ، با احتیاط از آن عبور کردیم که البته وقت زیادی هم از ما گرفت. پس از عبور از قسمت دشوار مسیر ، ادامه مسیر چالش خاصی نداشت و پس از بیست دقیقه از تنگه خارج شدیم و به منطقه چرزو و باغات آن رسیدیم. بخشی از آب روستای مارین پس از خروج از روستا در منطقه ی چرزو ، باغ های آن را آبیاری و فضایی بسیار زیبا را در این منطقه فراهم می کند.چرزو تنها ۴ کیلومتر از روستای دیل فاصله دارد. مسیر جاده خاکی را پیش گرفتیم که با توجه به عدم وجود چشمه تصمیم گرفتیم به سمت امام زاده علی که سمت چپ دره واقع شده بود حرکت کنیم. محلی که این امامزاده قرار دارد دارای آب آشامیدنی ، همراه با سرویس دستشویی و حیاطی بزرگ برای برپایی چادر و آتش روشن کردن است. ساعت ۱۸ چادر ها را در همان محوطه برپا کردیم. شام را پخته و کنار آتش میل کردیم و به علت خستگی رپزی که سپری کردیم ، زودهنگام به درون کیسه خواب های خود رفتیم.
صبح روز جمعه با چهچهه‌ی بلبل و پرندگان دیگر از خواب برخواستیم ، هوای مطبوع و دلپذیری بود. صبحانه را در همان محل میل کردیم و پس از جمع آوری وسایل و چادر ها ساعت ۶:۴۵ کوهپیمایی را آغاز کردیم. آثار تاریخی همچون گوردخمه ها توجه ما را جلب کرد که نشان دهنده قدمت زیاد این منطقه بود. آواز پرندگان همچنان بدرقه و همراه ما بود، مسیر جاده خاکی را به سمت جنوب غرب پیش می‌رفتیم تا در قسمتی به دوراهی تنگه‌ی دیل برخوردیم و تصمیم گرفتیم که مسیر تنگه را ادامه دهیم که دارای پاکوب مشخصی بود و چندباری هم عبور از عرض رودخانه داشت که بدون مشکل از آن عبور کردیم. پس از حدود یک ساعت پیمایش به روستای دیل رسیدیم. دیل روستایی است از توابع بخش مرکزی شهرستان گچساران در استان کهگیلویه و بویر احمد که از چند قسمت تشکیل شده که شامل: ده بی بی کریمه، ده مشایخ، ده برج، تیتلک(اسلام آباد)، بنگرون دون، ده تکیه، پای کوه تشکیل شده است. فضای روستای دیل بسیار تمیز و چشم نواز بود و دارای کوچه های سنگ فرش شده و باغات انار و نارنج و لیمو و مرکبات دیگر ، که به زیبایی آن افزوده بود. پس از عبور از روستای دیل مسیر را به سمت شمال و از طریق دامنه‌های تپه‌ ماهور منطقه ادامه دادیم.در طول مسیر یک چشمه آب برخوردیم که برای نوشیدن قابل استفاده بود. پس از پیمایش حدود ۱۱ کیلومتر به منطقه "هرجون" که یکی از مناطق دیدنی روستای اسپر به شمار می رود رسیدیم که دارای آثار باستانی با قدمت بسیار است. آثار به جا مانده از سنگ های آسیاب و تراشیدن آن ها ومیدان وسیع دایره ای و محل اسقرار آن مشخص است که این آسیاب به وسیله اسب یا قاطر می چرخیده و آثار به جا مانده از شهر ویران آن حکایت از تمدنی منظم و پیشرفته دارد. آبشار فصلی زیبا و جذاب هرجون در بالا دست این منطقه قرار گرفته و آب این آبشار با سرعت زیاد بدون هیچ مانعی در حوضچه ای که ایجاد کرده می‌ریزد. ساعت ۱۲ به پای آبشار رسیدیم و پس از گرفتن چند عکس یادگاری در حوضچه های آن آب تنی کردیم تا خستگی و گرمای آزار دهنده کمی از تنمان خارج شود. سپس خود را از طریق پاکوب مشخصی که سمت راست آبشار وجود داشت رساندیم که تا روستای اسپر ادامه داشت.
روستای زیبای اسپر در ۴۵ کیلومتری شمال شهرستان گچساران قرار دارد. در شرق روستای اسپر کوه خامی و روستای مارین ٬ غرب آن روستای شامبراکان و آرو ٬ شمال کوه زرد و جنوب آن کوه دیل وروستای دیل قرار دارد. ساعت ۱۳:۳۰ به روستا رسیدیم و پس از اجازه گرفتن از اهالی روستا در کنار گلزار شهدا و زیر سایه درختان لیمو نهار را میل کردیم. اهالی این روستا مهمان نوازی و لطف کردند و با ماست محلی از ما پذیرایی کردند و برای پیدا کردن تاکسی کمک زیادی به ما نمودند. پس از رسیدن تاکسی و سوار شدن پس از حدود ۳۰ دقیقه ماشین سواری و عبور از جاده و گردنه پر پیچ و خم دیل ما را به روستای گناوه لری رسانده و البته پرداخت هزینه نامعقول ۳۰۰ هزار تومان که برای این مسافت عادلانه نبود. هر چند ما آن را پرداخت کردیم. ساعت ۱۵ سوار ماشین سواری خود شدیم و مسیر برگشت را پیش گرفتیم.

مجموع پیمایش حدود ۴۲ کیلومتر
ارتفاع پایین ترین نقطه: حدود ۱۲۰۰ متر
ارتفاع بالاترین نقطه صعود شده: حدود ۲۲۰۰ متر
مجموع ارتفاع صعود شده در سه روز حدود ۲۰۱۵ متر
مجموع کاهش ارتفاع در سه روز حدود ۲۳۲۳ متر

وضعیت آب و هوا :
چهارشنبه آفتابی
پنج‌شنبه آفتابی - گاهی نیمه ابری
جمعه آفتابی
شنبه آفتابی

وزش باد حدود ۵ الی ۲۰ کیلومتر